یکی از مسائلی که پیامبر اکرم (ص) از آغاز دعوت به آن توجه و عنایت خاصی داشتند، مسئله اخوت دینی بود تا جایی که آن را از ارکان مهم و پایه‌های استوار اجتماع زنده مسلمانان می‌دانستند و به وسیله آن، کینه‌ها و دشمنی‌های دیرینه را از بین بردند.
از جمله کارهایی که به منظور جوشش و همبستگی کامل‌تر و بیدار شدن شعور اسلامی و حکمت‌های دیگر انجام دادند، این بود که بین هر دو نفر از مهاجرین، عقد اخوت بستند؛ چنانکه بین هر دو نفر از مهاجرین و انصار نیز پیمان برادری برقرار کردند.
بنابر نقل شیخ مفید در مسار الشیعة در روز دوازدهم ماه مبارک رمضان پیامبر اکرم (ص) بین اصحاب، عقد اخوت قرار داد و بین خود و علی (ع) نیز پیوند برادری برقرار کرد.
بین هر دو نفر که با هم تجانس داشتند و از لحاظ افکار و آرا به هم شبیه بودند عقد اخوت برقرار شد و با این کار در حقیقت، خانواده‌ها و قبایل و عشایر به هم مرتبط و متصل شدند.
این اقدام پیامبر (ص) هم از جنبه سیاسی و اجتماعی هم از نظر به هم پیوستن جامعه اسلامی، بسیار با ارزش و سودمند بود و زمینه‌ای برای اخوت عام مسلمانان و برادری همگانی و جهانی جامعه بشریت شد.
البته چنانکه از کتب تاریخ و حدیث استفاده می‌شود عقد اخوت چندین بار صورت گرفت: یک بار بین مهاجرین، یک بار در ابتدای ورود به مدینه طیبه بین مهاجر و انصار و بار دیگر هنگام نزول آیه (اِنمَا الْمُؤْمِنُونَ اِخْوَة) در «یَوْمُ الْمُباهَلَة».
اما موضوعی که در این صحنه‌های مودت‌ساز و محبت‌آفرین، جالب و با اهمیت بود انتخاب حضرت علی (ع) توسط پیامبر (ص) به برادری خود بود.
پیامبر (ص) همه را با هم برادر کرد و به گفته بسیاری از مورخان و محدثان، افرادی را که هم‌طراز و هم‌رتبه بودند، برادر قرار دادند.
بر این اساس برای خود نیز باید برادری انتخاب می‌کرد. به راستی آن کس که لایق و شایسته این مکرمت باشد، کیست؟ و آن کس که بتواند، قرین و هم طراز پیامبر (ص) باشد (جز در مقام نبوت) چه شخصیتی است؟
این انتخاب، یک انتخاب ساده نبود. یقیناً پیامبر (ص) کسی را برای خود انتخاب می‌کرد که از هر نظر شایسته باشد؛ برادری که هم‌فکر و هماهنگ و هم‌زبان با او باشد و نسبت به جان و مال و هر چه دارد فداکار باشد و بتواند حق برادری رسول خدا را ادا کند.
آری، به غیر از علی، کسی لایق چنین مقامی نبود که پیامبر در حقش فرمود: «اَنْتَ مِنی بِمَنْزِلَةِ هارُونَ مِنْ مُوسی اِلا اَنهُ لا نَبِی بَعْدی».
علاوه بر علمای شیعه، محدثان مشهور و مورخان معروف و نویسندگان کتب سیره اهل سنت، مانند «حلبی»، «زینی دحلان» و «ابن هشام»، حدیث اخوت را روایت کرده‌اند.
هر کس که درباره این موضوع به کتب شیعه و سنی رجوع کند، یقین حاصل می‌کند که پیامبر (ص) از بین همه اصحاب و خویشان، یگانه کسی را که به اخوت و برادری خود برگزید، علی (ع) بود و هر کس جز علی چنین ادعایی کند، کذاب و دروغگو است؛ چنان که احدی نیز به جز علی (ع) ادعای این فضیلت را نکرد و این امتیاز که متضمن سایر فضایل است، مخصوص آن حضرت است. پیامبر (ص) انتخاب خود را در چندین مکان مختلف صریحاً اعلام فرمودند:
۱٫ هنگام عقد اخوت بین مهاجرین؛
۲٫ هنگام عقد اخوت بین مهاجرین و انصار؛
۳٫ هنگام نزول آیه (اِنمَا الْمُؤْمِنُونَ اِخْوَةُ)؛
۴٫ روز مباهله.
این انتخاب بر اساس وحی و انتخاب خدا بود. خدا بین پیامبر (ص) و علی (ع) برادری قرار داده بود؛ چنان که در «لیلة المبیت»، شبی که مشرکان می‌خواستند پیغمبر را بکشند و علی جان خود را فدای جان پیامبر کرد و در بستر آن حضرت خوابید ـ به شرحی که در کتب معتبر اهل سنت است ـ خدا در ضمن وحی که به جبرییل و میکاییل کرد، فرمود:
«اَفَلا کُنْتُما مِثْلَ عَلی بْنِ اَبیطالِب اخَیْتُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مُحَمد»
در سیره «ابن هشام» از «ابن اسحاق» روایت شده است که پیامبر (ص) بین اصحابش از مهاجر و انصار، برادری برقرار کرد. سپس فرمود: پناه بر خدا که از پیغمبر سخنی که نفرموده باشد، بگویید.
«تَآخَواْ فِی اللهِ اَخَوَیْنَ اَخَویْنَ؛ در راه خدا، دو نفر دو نفر با یکدیگر برادر شوید.» سپس دست علی بن ابیطالب را گرفت و فرمود: «هذا اَخی؛ این برادر من است.»
پس رسول خدا (ص) سَیدُ الْمُرْسَلینَ وَاِمامُ المُتقینَ وَ رَسُولُ رَب الْعالَمینَ که نظیر و مانندی در بین بندگان خدا ندارد، با علی بن ابیطالب برادر هستند.
«ابن اثیر» در «اُسْدُ الْغابَه» می‌گوید: پیامبر (ص) دو مرتبه بین خود و علی (ع) برادری قرار داد، زیرا بین مهاجرین برادری قرار داد و سپس بین مهاجر و انصار، و در هر بار به علی (ع) فرمود: «اَنْتَ اَخی فِی الدنْیا وَالاخِرَة؛ تو در دنیا و آخرت برادر من هستی.»
متون و اسناد احادیث اخوت در جوامع سنی و شیعه بسیار است، به طوری که در کتب «سنن ترمذی»، «ابن ماجه»، «مستدرک» و «تاریخ طبری»، «مسند احمد»، «مجمَعُ الزواید»، «طبقات ابن سعد»، «الدر المَنْثُور»، «ریاض النضرة» و «فضائل الخمسة» به طور مفصل شرح داده شده است.