حجت‌الاسلام والمسلمین هادی مزینانی به بررسی تلاش برای امرار معاش و کسب روزی حلال از منظر قرآن کریم پرداخته است که متن این یادداشت در ادامه می‌آید:
جایگاه تلاش برای امرار معاش در نزد خداوند
انسان در طول زندگی دنیایی خودش محتاج تأمین نیازهای جسمی و مادی است تا علاوه بر گذران زندگی، بتواند به امور معنوی خودش نیز بپردازد و فلسفه اصلی خلقتش كه بندگی درگاه حق تعالی است را بجای آورد؛ همانگونه كه خدای متعال در قرآن كریم فرموده است: «وماخلقتُ الجنّ والإنس إلّا لِیعبدون» یعنی نیافریدم جن و انس را جز برای درك عبادت و بندگی در جهت رسیدن به رشد و تعالی ، تالیاقت حضور در بهشت جاویدان را پیدا كنند.
نكته‌ای كه در این بحث قابل توجه است، این است كه خدای مهربان، تلاش برای امرار معاش – اگر در چارچوب شرع مقدس باشد – را به عنوان عبادتی با ارزش منظور فرموده است.
این یكی از الطاف بیكران خداست كه ما برای فراهم كردن آسایش و آرامش و لوازم و ضروریات زندگی تلاش كنیم و علاوه بر آنچه در دنیا نصیبمان می‌شود، اجر و پاداش اخروی هم بگیریم، لذا یكی از عوامل مؤثر در تلاش برای كسب حلال، همین موضوع است.
زیبایی این لطف، زمانی مشخص می‌شود كه ببینم میزان این پاداش به استناد آیات قرآن كریم و روایات اهل بیت(ع)، در چه حدی بیان شده است. فراموش نكنیم كه از نگاه قرآن كریم، ما موظف هستیم به دنبال درآمد حلال باشیم؛ چنانكه در آیه شریفه ١٦٨ سوره مباركه بقره می‌فرماید: «یا أَیهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلاَلاً طَیباً وَلاَتَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ؛ ای مردم، از آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه‌اش را بخورید و از شیطان پیروی نکنید که او برای شما دشمنی آشکار است.
پاداش کسب روزی حلال در قرآن
این تعیین جهت در تأمین خورد و خوراك، یعنی دستوری كه اطاعتش واجب است و اگر از آن تخلف شود، بازخواست خواهیم شد كه از آن به عنوان پیروی از شیطان یاد شده، همان شیطانی كه به تعبیر قرآن ، مورد لعن خدا قرار گرفته ( وَإِنَّ عَلَیْکَ اللَّعْنَةَ إِلَى یَوْمِ الدِّینِ«(حجر/ ۳۵) اما برای كسی كه به این امر توجه داشته و عمل نموده، پاداشی در خور شأن تعیین كرده است.
این پاداش در روایات با عناوین مختلف، تعبیر شده است؛ از جمله روایتی كه از قول پیامبر اكرم (ص) نقل شده كه فرمودند:«الْعِبَادَةُ سَبْعُونَ جُزْءً أَفْضَلُهَا جُزْءً طَلَبُ الْحَلَالِ؛ عبادت هفتاد جزء است كه برترین جزء آن طلب حلال است.(مستدرك الوسائل ج۱۳، ص۱۲ ) یعنی تلاش برای كسب معاش اگر با رعایت حلال و حرام الهی باشد، برترین نوع عبادت محسوب می‌شود و ثوابش از سر به سجده گذاشتن هم بالاتر است.
کسب روزی حلال؛ ضامن خشنودی انسان در قیامت
البته به این معنا نیست كه اگر كسی كسب حلال دارد، دیگر به انجام واجبات و فرائض نیاز ندارد، بلكه می‌خواهد جایگاه كسب حلال را بیان كند. همچنین روایاتی كه توجه به درآمد حلال را ضامن خشنودی فردای قیامت و شادمانی در آن روز وانفساه معرفی كرده، از جمله كلام امام باقر(ع) در این باره كه مى‌فرماید: «مَنْ طَلَبَ الرِّزْقَ فِی الدُّنْیا اسْتِعْفَافاً عَنِ النَّاسِ وَ تَوْسِیعاً عَلَى أَهْلِهِ وَ تَعَطُّفاً عَلَى جَارِهِ لَقِی اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یوْمَ الْقِیامَةِ و َوَجْهُهُ مِثْلُ الْقَمَرِ لَیلَةَ الْبَدْرِ؛ هر كس براى حفظ آبروى خود در بین مردم، تلاش براى خانواده و نیكى و كمك به همسایه ها، در جستجوى رزق حلال باشد خدا را در حالى ملاقات مى كند كه چهره اش چون ماه شب چهاردهم نورانی باشد».(كافى، ج۵، ص۷۸)
وجالب اینكه در اهمیت تلاش برای رزق حلال به حدی تأكید شده كه بالاترین مصداقش را جهاد در راه خدا بیان كرده‌اند و امام صادق(ع) در اینخصوص فرموده است: الْكَادُّ عَلَى عِیالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّه؛ كسى كه تلاش و كوشش براى خانواده مى كند (در كسب روزى حلال) مانند مجاهد در راه خدا است.(كافى، ج۵، ص۸۸)
حال با عنایت به روایات متعددی كه فقط نمونه‌هایی از آنها بیان شد، مسئله اهمیت كسب حلال و توجه به حلال و حرام الهی در امور اقتصادی، از نظر اسلام عزیز مشخص می‌شود و اینكه اگر طالب عاقبت بخیری دنیا و آخرت هستیم و اگر مایلیم علاوه بر كار اقتصادی و مادی، بهره معنوی هم ببریم؛ هر عقل سلیمی كه اعتقاد به معاد و قیامت را به عنوان یك اصل برای بی‌هدف نبودن عالم خلقت می‌داند، همین عقل هم حكم می‌كند كه امرار معاشمان را هدفمند كنیم و با رعایت دستورات الهی، بهره مضاعف ببریم؛ یعنی علاوه بر تأمین معاش، تحصیل معاد هم داشته باشیم تا ان شاء الله فردای قیامت هم با دست پُر، در صحرای محشر حاضر شویم.