همه چیز از انتشار آمار سیزدهمین دوره آزمون سراسری حفظ قرآن وزارت ارشاد شروع شد وقتی که حضور بانوان در آن چهار برابر آقایان اعلام شد تا چرایی رسیدن به این نتیجه را از فعالان قرآنی کشور جویا شویم.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، یکی از وظایف تعریف شده برای دستگاه‌ها و نهادهای قرآنی که بحث تبلیغ و ترویج قرآن کریم را مورد نظر قرار داده است، بحث برگزاری آزمون‌های سراسری و دوره‌های آموزشی مختلف در طول سال است که با حضور گسترده مردم در زمانبندی‌های مختلف انجام می‌شود، اگرچه در ابتدا برگزاری این دوره‌های آموزشی با مشکلی مواجه نبود، اما در سال‌های اخیر با یک پدیده قابل تأمل مواجه شده است.
شروع داستان
داستان از تحلیل آماری شرکت‌کنندگان در سیزدهمین آزمون سراسری حفظ و مفاهیم قرآن کریم شروع می‌شود، آماری که می‌گوید حضور بانوان در آن چهار برابر آقایان بوده است، این حضور اما تنها محدود به این آزمون نبوده و در آزمون‌ها و دوره‌های آموزشی دیگر نیز حکایت همین حکایت است.
حضور کم‌رنگ آقایان در آزمون‌ها و دوره‌های آموزشی قرآنی به نسبت بانوان، مشکلی است که از چند سال قبل زنگ خطر خود را به گوش مسئولان رسانده است و البته برای مرتفع کردن آن چاره‌جویی چندانی صورت نگرفته است تا همچنان شاهد انتشار آماری باشیم که حضور بانوان را گاهی تا پنج برابری آقایان نشان می‌دهد و این کاملاً غیرطبیعی است.
آمار چه می‌گویند؟
نگاهی کوتاه به آمار منتشر شده از تعداد ثبت نام کننده‌ها در سیزدهمین دوره آزمون سراسری حفظ و مفاهیم قرآن کریم که یازدهم اردیبهشت ماه در سراسر کشور و به صورت همزمان برگزار می‌شود، تا حدودی عمق این پدیده را بیشتر نشان خواهد داد، آماری که می‌گوید 77 درصد شرکت‌کننده‌ها بانوان هستند و 23 درصد نیز آقایان، این آمار سال گذشته 82 در برابر 18 درصد بوده است و در چند سال گذشته نیز اگر بدتر از این آمار نبوده، بهتر نیز نبوده است.
نگاهی به دیگر آزمون‌ها/ مشکلی که سالها قبل گریبان آموزش عالی را گرفت
آزمون قرآنی «نورالهدی» که تاکنون هفت دوره خود را برگزار کرده است و توسط سازمان دارالقرآن‌الکریم برگزار می‌شود نیز درگیر این مشکل هست و توازن بین آمار شرکت‌کنندگان بانو و آقا در این آزمون نیز تعریفی ندارد، دوره‌های آموزشی قرآن کریم نیز از تربیت مربی گرفته تا آموزش حفظ قرآن کریم و … حجم زیادی از شرکت‌کنندگان را بانوان تشکیل می‌دهد و حضور آقایان در اقلیت محض است، به نظر می‌رسد مشکلی که سال‌های قبل دانشگاه‌ها برای پذیرش دانشجو با آن مواجه بودند این سالها گریبان فعالیت‌های آموزشی قرآن کریم را گرفته است و نیاز به یک چاره‌اندیشی خارج از نوبت دارد.
برای جویا شدن از علل و عوامل ظهور این پدیده و رسیدن به راهکارهایی که بتوان حضور آقایان را در بهترین حالت برابر با بانوان کرد، به سراغ چند نفر از مسئولان و فعالان قرآنی و افرادی که بیشتر با این رویداد روبرو هستند رفته‌ایم، معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مؤسس موسسه قرآنی جامعةالقرآن‌الکریم، معاون پژوهشی و آموزشی سازمان دارالقرآن الکریم و مدیرعامل اتحادیه مؤسسات قرآنی و مردمی کشور از جمله این افراد هستند که راهکارهای خود را برای جلوگیری از پیشرفت بیشتر این معضل ارائه داده‌اند. البته برخی از این افراد اعتقادی به معضل بودن این قضیه ندارند که حجت‌الاسلام حشمتی یکی از آنها است.
حضور بیشتر بانوان در فعالیت‌های قرآنی طبیعی است
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا حشمتی، معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این زمینه با بیان اینکه من این مورد را معضل نمی‌دانم، می‌گوید: با توجه به اینکه بانوان ایام فراغت بیشتری داشته و کمتر درگیر فعالیت‌های اقتصادی هستند و نیز با مشکل اشتغال کمتری مواجه هستند، گرایش بیشتری نسبت به آقایان به این سمت پیدا کرده‌اند.
وی در پاسخ به این سؤال که به اعتقاد شما این امر یک معضل است یا خیر، بر آسیب نبودن آن تأکید می‌کند و می‌افزاید: حضور بیشتر بانوان دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد که نیاز به بررسی دارد، اما همینگونه که نگاه شود اینگونه به نظر می‌رسد که در وهله اول علاقه بیشتر بانوان به فعالیت‌های دینی و قرآنی را می‌رساند و در کنار آن گرایش کمتر آنها به شبکه‌های ماهواره‌ای و شبکه‌های اجتماعی باعث شده تا زمانی که در طول روز دارند را به فعالیت‌های فوق برنامه‌ای از این دست اختصاص دهند.
آقایان ورزش را قرق کرده‌اند بانوان هم حوزه فعالیت‌های دینی
معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه به تمرکز بیشتر آقایان بر حوزه‌هایی همچون ورزش اشاره کرده و بیان می‌دارد: با توجه به اینکه برخی محدودیت‌های عرفی در جامعه برای بانوان وجود دارد و به لحاظ ورود به ورزشگا‌ه‌ها و فعالیت‌هایی از این دست با محدودیت‌هایی روبرو هستند، بنابر این زمان فراغت خود را به فعالیت‌هایی از قبیل حضور در برنامه‌های قرآنی اختصاص می‌دهند، البته همانطور که گفته شد این امر نیاز به ریشه‌یابی علمی دارد.
حشمتی همچنین به بحث برهم خوردن توازن جنسیتی در کنکور و دانشگاه‌ها اشاره می‌کند و در پاسخ به این سؤال که با برخی تمهیدات این مشکل از پیش روی کنکور برداشته شد، می‌گوید: مشکل برطرف نشد بلکه صورت مسئله پاک شد، بنابر این اگر این امر را در بحث فعالیت‌های قرآنی یک معضل بدانیم باید به گونه دیگری ورود داشته باشیم.
چاره کار چیست؟
وی در ادامه در مورد چاره‌جویی برای این معضل عنوان می‌کند: زمانی نیاز به چاره جویی داریم که این موضوع را یک معضل بدانیم در صورتی که من اعتقاد بر طبیعی بودن این روند دارم، علت‌هایی که باعث شده تا استقبال بانوان بیشتر از آقایان باشد علت‌هایی طبیعی بوده است. در حال حاضر حتی مدیریت‌های مؤسسات قرآنی نیز در اختیار بانوان است.
معضلی که لطمات جبران‌ناپذیری خواهد داشت
در ادامه و برای کامل‌تر شدن این گزارش به سراغ رئیس یکی از بزرگترین مراکز مردمی آموزش قرآن کریم در کشور می‌رویم، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدمهدی طباطبایی، رئیس و مؤسس جامعةالقرآن‌الکریم که مؤسسه تحت مدیریتش با بیش 700 شعبه در استان‌های مختلف اقدام به برگزاری دوره‌های مختلف آموزشی کرده است، بیش از همه و از نزدیک با این پدیده روبرو شده است، مشکی که به گفته وی می‌تواند آسیب‌های جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد و جبران آن همراه با هزینه‌های فراوانی باشد.
حضور 5 برابری بانوان نسبت به آقایان
وی ضمن تأیید این مطلب که حضور آقایان در فعالیت‌های قرآنی همچون آزمون سراسری حفظ و دوره‌های آموزشی مختلف بسیار کمتر از بانوان است، می‌گوید: در مؤسسه ما نیز روال امر این قضیه را تأئید می‌کند، تعداد شعبی که برای بحث آموزش مقدمات حفظ و خود حفظ و حتی قرائت قرآن کریم اقدام به برگزاری دوره می‌کنند شاهد حضور تعداد بانوان بیش از پنج برابر آقایان هستند. وی با تأکید بر اینکه این امر یک معضل است و باید تلاش کنیم تا توازن بین این دو بخش برای حضور در دوره‌های آموزشی به حد مطلوبی برسد، می‌افزاید: همانطور که در آموزش عالی کشور تلاش می‌شود تا تناسب دو جنس حفظ شود و همپای هم پیش بروند باید در بحث قرآنی نیز این امر محقق شود.
همیشه پای اقتصاد در میان است
مدیر مؤسسه قرآنی جامعه‌القرآن‌الکریم در ادامه با برشمردن برخی علل که موجب بر هم خوردن این تناسب شده است، به وظایف اقتصادی که در خانواده برعهده آقایان گذاشته شده است اشاره و اظهار می‌کند: بخش زیادی از عدم حضور آقایان در فعالیت‌های قرآنی از این دست، مربوط به بحث اقتصادی و امور مالی است، آقایان چون امر اقتصاد منزل و چرخاندن زندگی را در دست دارند، امکان حضور در فعالیت‌های فوق برنامه را از دست می‌دهند.
برگزاری دوره‌های بانوان و آقایان 10 به یک است/ رکودی که نزدیک می‌شود
طباطبایی خاطرنشان می‌کند: در بحث آموزش، استقبال بانوان برای تدریس نیز بسیار زیاد است، با توجه به حضوری که در متن این کار دارم بعضاً مشاهده کرده‌ام که اکثر قریب به اتفاق حاضران در دوره‌ها را بانوان تشکیل می‌دهند و شاید از 10 دوره‌ای که برگزار می‌شود تنها یک دوره برای آقایان است، دلیل این کار هم این است که مبالغی که به اساتید قرآن داده می‌شود کفایت زندگی را نمی‌دهد لذا این افراد وقت چندانی برای تدریس نمی‌گذارند. اما بانوان با دریافتی‌های پائین هم قانع هستند و لذا دیده می‌شود که حضور بانوان در این عرصه هم بسیار بیشتر از آقایان است.
وی در اثنای صحبت‌های خود از رکود فعالیت‌های قرآنی در بخش آقایان نیز سخن می‌گوید که همین امر واحدهای آموزش قرآن در بخش آقایان در مؤسسات قرآنی بزرگ کشور را تا آستانه تعطیل شدن پیش برده است و چه بسا تاکنون بسیاری هم تعطیل شده‌اند.
یک پیشنهاد سازنده
این فعال قرآنی کشورمان یکی دیگر از مواردی که باعث شده است تا آقایان حضوری کم رنگ‌تر از بانوان در فعالیت‌های آموزش قرآن داشته باشند، را بحث سربازی عنوان می‌کند و می‌افزاید: با توجه به اینکه در بخش حفظ عمده اصل کار مربوط به استاد است، این استاد وقتی به سنی می‌رسد که اوج آمادگی برای ارائه بهترین آموزش‌ها است، به سربازی فراخوانده می‌شود، این امر ضربه بسیار سختی را به واحدهای آموزش قرآن در بخش آقایان وارد کرده است. صدها مورد داشته‌ایم که فردی در حین تدریس به سربازی فراخوانده شده است و بعد از آن فعالیت را رها کرده است.
وی در ادامه به ارائه یک پیشنهاد در این زمینه می‌پردازد و بیان می‌دارد: پیشنهاد من این است که چنین افرادی به جای دو سال سربازی به خدمت در عرصه قرآن بپردازند و حتی در این مدت حقوق نیز دریافت کنند، قطعاً این بهتر از این خواهد بود که یک حافظ، قاری، استاد تفسیر و … را به نگهبانی و فعالیت‌هایی از این دست بگمارند.
کارشناس تفسیری که در دوران خدمت، مسئول سرویس‌های بهداشتی بود
طباطبایی با اشاره به اینکه در حال حاضر امریه سربازی برای فعالان قرآنی جهت خدمت در مراکز آموزش قرآن در نظر گرفته نشده است، می‌گوید: یکی از اساتید مفسر قرآن که با ما همکاری داشت تعریف می‌کرد که در ایام سربازی مأمور نظافت سرویس‌های بهداشتی بوده است، این هدر دادن سرمایه‌ها است، به اعتقاد من این یک بی‌تدبیری است، در طول سال صدها نفر از چنین افرادی به خدمت سربازی رفته و استفاده بهینه از آنها صورت نمی‌گیرد.
مدیر مؤسسه جامعه‌القرآن با بیان اینکه اگر فعالان حیطه آموزش قرآن کریم را به جای فرستادن به سربازی به صورت امریه در خدمت مؤسسات قرآنی قرار دهیم، شاهد تحولی در حیطه آموزش خواهیم بود، اظهار می‌کند: اگر به این افراد در حین خدمت تشویق‌هایی نیز داده شود و مثلاً گفته شود در قبال آموزش هر 50 نفر به یک میزانی از خدمت سربازی آنها کاسته خواهد شد، سرعت ارتقاء فعالیت‌ها در این بخش افزایش چشمگیری خواهد یافت. ما قادر خواهیم بود با به خدمت گرفتن هر سربازی که استاد آموزش قرآن کریم باشد، یک واحد آموزش حفظ قرآن ویژه آقایان راه‌اندازی کنیم. ما می‌توانیم بخشی از اساتیدی که قرار است 10 میلیون حافظ قرآن کریم را تربیت کنند از این طرح به دست بیاوریم.
همدلی در بین دو بخش مردمی و دولتی فعالیت‌های قرآنی دیده نمی‌شود
وی همچنین می‌گوید: با چند تدبیر ساده می‌توان توازن خوبی بین قرآن‌آموزان آقا و بانو ایجاد کرد، اما متأسفانه تصمیم‌گیران برای فعالیت‌های قرآنی متعدد هستند و هر کدام هم کار خود را انجام می‌دهند و هیچ همدلی و تعاملی بین آنها وجود ندارد. با وجود اینکه امسال سال همدلی نامگذاری شده است اما به اعتقاد من در بین دو بخش اصلی فعالیت‌های قرآنی یعنی بخش مردمی و بخش دولتی این همدلی وجود ندارد و هر کدام کار خود را انجام می‌دهند.
آسیب‌های یک معضل
طباطبایی در پایان در مورد آسیب‌های احتمالی بر هم خوردن این توازن به بیان یک خاطره می‌پردازد و در ادامه خاطرنشان می‌کند: چند سال قبل برای سرکشی به یکی از شعب رفته بودم که مدیر آن شعبه از تربیت 300 حافظ قرآن طی یک سال سخن گفت و البته یک مشکل را هم مطرح کرد و آن هم اینکه هیچ کدام از آن 300 نفر که همه هم از بانوان بودند ازدواج نکرده بودند، دلیل آن را هم آگاه نبودن خواستگارها به مقدمات قرائت قرآن عنوان کرد. بنابر این این قضیه تنها یکی از معضلاتی خواهد بود که با آن مواجه خواهیم شد.
این گزارش هنوز هم برای حصول نتیجه نیاز به پردازش بیشتر دارد، برای همین پای صحبت‌های دو نفر دیگر از فعالان قرآنی کشورمان نشستیم، یکی از بخش مردمی و یکی از بخش دولتی که صحبت‌هایی تقریباً متفاوت نیز داشتند.
حجت‌الاسلام سیدحسین کوششی، مدیر یکی از دو بخش بزرگ فعالیت‌های قرآنی بخش مردمی است، وی مدیرعامل اتحادیه مؤسسات قرآنی مردمی کشور است و همچون حجت‌الاسلام طباطبایی از نزدیک به معضلاتی از این دست مواجه بوده است. نظرات وی در مورد قضیه حضور کم رنگ بانوان در فعالیت‌های قرآنی تقریباً متفاوت‌تر از سایرین است.
تفاوت حضوری که مبارک است
این مدیر قرآنی کشورمان در مورد حضور کم رنگ آقایان در فعالیت‌های قرآنی به نسبت بانوان به بحث مبارک بودن حضور پررنگ بانوان در فعالیت‌های قرآنی اشاره می‌کند و می‌گوید: اینکه حضورشان در این حد است واقعاً مبارک است و این می‌تواند در نقش تربیتی بانوان بسیار کمک کننده باشد و نسل آینده کشور که در دامان همین بانوان که در دامان همین بانوان تربیت می‌شود گرایش بیشتری به فعالیت‌های قرآنی داشته باشند.
عدم حضور به معنای عدم علاقه نیست
وی می‌افزاید: آقایان به دلیل مشغله کاری و فعالیت‌های اقتصادی که باید داشته باشند امکان حضوری همچون بانوان را ندارند، این را نمی‌توان به حساب عدم استقبال آقایان از فعالیت‌های قرآنی گذاشت چرا که آقایان با توجه ه مشغله کاری فراوان، نمی‌توانند به راحتی به فعالیت‌های قرآنی بپردازند و این یکی از عمده‌ترین دلایل است. ضمن اینکه حضور بانوان در فعالیت‌های قرآنی توأم با حضور آقایان است به این معنا که امکان حضور در این عرصه را آقایان برای آنها فراهم کرده‌اند.
کوششی در ادامه با بیان اینکه بخش زیادی از این عدم توازن طبیعی و عادی است، خاطرنشان می‌کند: با توجه به اینکه نقش تربیتی بانوان پررنگ‌تر است تا حدودی این عدم توازن طبیعی جلوه می‌کند. البته در برخی فعالیت‌های قرآنی آقایان پیشگام‌تر از بانوان هستند که به عنوان مثال در بحث حفظ قرآن کریم شاید بانوان حضوری پررنگ داشته باشند اما در بحث قرائت، اکثریت با آقایان است و این به خاطر نوع و شرایط این رشته‌ها است.
فعالان قرآنی حضور پررنگ‌تری داشته باشند
مدیرعامل اتحادیه مؤسسات قرآنی مردمی کشور با بیان اینکه در مجموع انتظار می‌رود عناصر فعال قرآنی در بخش آقایان افزایش یابد، بیان می‌دارد: ما انتظار داریم افرادی که تخصص خوبی در عرصه فعالیت‌های قرآنی دارند حضور خوبی در این عرصه داشته و ورود جدی‌تری داشته باشند. یک قاری قرآن باید یک مدیریت قرآنی داشته باشد و نه اینکه تنها منتظر باشد تا از او برای تلاوت در جلسه‌ای دعوت شود. این افراد باید تشکل‌های قرآنی ایجاد کنند. شما اگر نگاه کنید متوجه خواهید شد که یک عالمی همچون آیت‌الله العظمی جوادی آملی مؤسسه راه‌اندازی کرده و در قالب آن فعالیت چشمگیری را در این حوزه انجام می‌دهد این امر باید برای سایر فعالان قرآنی الگو باشد تا پرچمدار بحث قرآنی شوند.
برنامه‌ها برای مواجهه با مشکل
وی در پاسخ به این سؤال که نهادهای قرآنی چه اقداماتی را برای افزایش حضور آقایان در فعالیت‌های قرآنی مد نظر دارند، اظهار می‌کند: ما سعی داشته‌ایم تا برنامه‌های تشویقی و تدوینی در این زمینه برای مؤسسات داشته باشیم تا بحث حضور آقایان جدی‌تر شود، مخصوصاً تلاش داریم تا افرادی که در آستانه بازنشستگی بوده و دارای تخصص‌هایی هم در این زمینه هستند، تشویق کنیم تا با ایجاد تشکل‌های قرآنی تجارب و اندوخته‌های خود را پیاده سازند، این کار را انجام داده و برنامه‌هایی را برای توسعه آن مد نظر داریم.
حضور آقایان کم اما پرکیفیت
کوششی در پایان بیان می‌دارد: آن چیزی که می‌تواند حضور آقایان را بیشتر کند، دغدغه‌هایی است که در حوزه حمایتی وجود دارد، آقایان باید بتوانند زندگی را تأمین کنند، مؤسسات قرآنی از یک ناتوانی اقتصادی برخوردارند، بنابر این مؤسسات باید حمایت شده و حداقل‌هایی برای افرادی که قصد حضور در این عرصه دارند تأمین شوند تا زمینه برای حضور آنها فراهم شود.
پایان این گزارش به صحبت‌های محمدمهدی بحرالعلوم، معاون آموزش و پژوهش سازمان دارالقرآن‌الکریم اختصاص یافته است، وی نیز همچون کوششی بر این باور است که حضور بانوان در فعالیت‌های قرآنی فرایند مثبتی است که باید با دید مثبت به آن نگاه کرد. وی معتقد است که اگر چه بانوان حضور پرتعدادی دارند اما حضور آقایان بسیار کیفی‌تر از بانوان است.
بحرالعلوم می‌گوید: با توجه به نقش مؤثر بانوان در تربیت نسل‌های آینده هر چقدر آشنایی بیشتری با قرآن کریم داشته باشند بسیار مفید خواهد بودند. اما این طرف مثبت قضیه است، طرف منفی آن نیز کم رنگ بودن حضور آقایان در فعالیت‌های قرآنی است که دلایل متنوعی دارد و دغدغه‌های معیشتی عمده‌ترین آن است.
وی با تأکید بر اینکه باید ابعاد انگیزشی حضور آقایان در عرصه فعالیت‌های قرآنی را بسیار بیشتر مورد توجه قرار دهیم، می‌افزاید: برای اینکه از این وضعیت خارج شویم باید شرایط را به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که آقایان نیز امکان حضور با انگیزه‌های مختلف را داشته باشند و برای آنها نیز آورده‌ای داشته باشد این حضور پررنگ‌تر خواهد شد.
معاون آموزش و پژوهش سازمان دارالقرآن الکریم در ادامه خاطرنشان می‌کند: درست است که حضور آقایان در عرصه‌هایی از این دست کم‌رنگ است اما این حضور کم‌رنگ همراه با بهترین کیفیت است، درست است که در آزمون‌های قرآنی 85 درصد بانوان و 15 درصد آقایان هستند اما به عنوان مثال در طرح اعطای مدرک به حافظان قرآن هشتاد درصد از شرکت کنندگان که حائز رتبه می‌شوند آقایان هستند و 20 درصد بانوان، زمانی که یک سطح پائین‌تر بیائیم این تفاوت بیشتر هم می‌شود.
بحرالعلوم در پاسخ به این سؤال که نبود توازن در این عرصه می‌تواند آسیب‌زا باشد یا خیر، می‌گوید: قطعاً این امر آسیب‌هایی را به همراه خواهد داشت، اما به هر حال نمی‌توان در کوتاه‌مدت برای رفع آن کاری را انجام داد، در بلند مدت باید فعالیت‌ها را به گونه‌ای به پیش برد که آقایان هم انگیزه لازم را برای حضور در این عرصه به دست بیاورند.
اقدامات ناکافی است
وی در پایان در پاسخ به این سؤال که در حال حاضر اهتمامی در بین دستگاه‌ها برای جذب بیشتر آقایان به فعالیت‌های قرآنی وجود دارد یا خیر، می‌گوید: اقداماتی صورت گرفته است اما تا رسیدن به مورد مطلوب فاصله بسیار زیاد است. حرکاتی صورت گرفته است اما کافی نبوده، من بعید می‌دانم که در کوتاه‌مدت این مشکل برطرف شود.
با همه این صحبت‌ها و ادله‌هایی که فعالان قرآنی در این زمینه بیان کردند همچنان هم در آینده شاهد حضور کم رنگ آقایان خواهیم بود و باید دید که این حضور کم رنگ در آینده‌ای نزدیک با سونامی تعطیلی واحدهای آموزش مخصوص آقایان در مراکز آموزش قرآن مواجه خواهیم بود یا خیر، خبری که مسئول جامعه‌القرآن در این گزارش اشاراتی به آن داشت.